آیه 9 سوره تغابن

يَوْمَ يَجْمَعُكُمْ لِيَوْمِ الْجَمْعِ ذلِكَ يَوْمُ التَّغابُنِ وَ مَنْ يُؤْمِنْ بِاللَّهِ وَ يَعْمَلْ صالِحاً يُكَفِّرْ عَنْهُ سَيِّئاتِهِ وَ يُدْخِلْهُ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ خالِدِينَ فِيها أَبَداً ذلِكَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ «9»

يَوْمَ يَجْمَعُكُمْ‌: روزى كه جمع فرمايد خدا شما را، لِيَوْمِ الْجَمْعِ‌: براى روزى كه در آن جمع است از حساب و جزا و غير آن. تسميه روز قيامت به يوم الجمع، به اعتبار آنست كه جامع بعث و حساب و جزاست. يا به جهت آنكه در آن روز خلق اولين و آخرين جمع شوند. يا از حيث اجتماع انبياء با امم خود، يا ظالم با مظلوم، يا اهل هدايت با اهل ضلالت، يا اهل بهشت با اهل جهنم. و اشهر آنكه در آن روز ملائكه و جن و انس با هم مجتمع شوند. ذلِكَ يَوْمُ التَّغابُنِ‌: آن روز، روز زيان آوردن است بر يكديگر به جهت نزول سعداء در منازل اشقياء كه در بهشت داشته باشند بر تقدير اينكه نيكوكار بودند.

در مجمع- از حضرت نبوى صلّى اللّه عليه و آله و سلّم مروى است: ما من عبد

جلد 13 - صفحه 195

يدخل الجنّة الّا ارى مقعده من النّار لو أساء ليزداد شكرا و ما من عبد يدخل النّار الا ارى مقعده من الجنّة لو احسن ليزداد حسرة، و معنى ذلك يوم التّغابن. يعنى: هيچ بنده در بهشت نرود مگر آنكه بنمايند به او جاى او را در جهنم بر تقدير آنكه بدكار مى‌بود تا شكر را زياده كند، و هيچ بنده‌اى در جهنم نرود مگر آنكه بنمايند مكان او را در بهشت بر تقدير آنكه نيكوكار بود تا حسرت و ندامت او زياده شود. پس در آن روز مؤمن مقام كافر را در بهشت ميراث گيرد، و كافر را در جهنم، جاى مؤمن درآرند. يوم التغابن به اين معنى است. «1» يا يوم التغابن، به اعتبار آنست كه هر يك از خلايق بر يكديگر غبن [بينند]، و هر يك بر مقدار حظ خود پشيمانى و حسرت دارد. كافر گويد:

چرا مسلمان نشدم كه به بهشت روم. و مؤمن گويد: چرا عبادت بيشتر نكردم تا زياده از اين درجات داشته باشم. پس كافر غبن خود را بيند به ترك ايمان، و مؤمن زيان خود را بيند به تقصير احسان.

بعد از ذكر تغابن بر سبيل اجمال، بيان تفصيل فرمايد: وَ مَنْ يُؤْمِنْ بِاللَّهِ‌: و هر كه ايمان آورد به خدا و آنچه امر فرموده از اقرار به پيغمبر و ما جاء به النبى، وَ يَعْمَلْ صالِحاً: و بجا آورد كارهاى شايسته، يُكَفِّرْ عَنْهُ سَيِّئاتِهِ‌: ستر فرمايد خدا از او بديهاى او را، يعنى عفو نمايد آن را، وَ يُدْخِلْهُ جَنَّاتٍ تَجْرِي‌: و داخل نمايد او را در بوستانهائى كه جارى است، مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ: از زير قصرها يا اشجار آن نهرها، خالِدِينَ فِيها أَبَداً: در حالتى كه جاويد باشند در آن هميشه كه زوال ندارد. ذلِكَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ‌:

آن عفو گناه و در آوردن بهشت جاويد، رستگارى بزرگى است كه فوق [آن‌] متصور نباشد، زيرا آن جامع جميع مصالح است از دفع مضار و مكروهات، و جلب منافع و محبوبات.

ذلِكَ بِأَنَّهُ كانَتْ تَأْتِيهِمْ رُسُلُهُمْ بِالْبَيِّناتِ فَقالُوا أَ بَشَرٌ يَهْدُونَنا فَكَفَرُوا وَ تَوَلَّوْا وَ اسْتَغْنَى اللَّهُ وَ اللَّهُ غَنِيٌّ حَمِيدٌ «6» زَعَمَ الَّذِينَ كَفَرُوا أَنْ لَنْ يُبْعَثُوا قُلْ بَلى‌ وَ رَبِّي لَتُبْعَثُنَّ ثُمَّ لَتُنَبَّؤُنَّ بِما عَمِلْتُمْ وَ ذلِكَ عَلَى اللَّهِ يَسِيرٌ «7» فَآمِنُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ النُّورِ الَّذِي أَنْزَلْنا وَ اللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ «8» يَوْمَ يَجْمَعُكُمْ لِيَوْمِ الْجَمْعِ ذلِكَ يَوْمُ التَّغابُنِ وَ مَنْ يُؤْمِنْ بِاللَّهِ وَ يَعْمَلْ صالِحاً يُكَفِّرْ عَنْهُ سَيِّئاتِهِ وَ يُدْخِلْهُ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ خالِدِينَ فِيها أَبَداً ذلِكَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ «9» وَ الَّذِينَ كَفَرُوا وَ كَذَّبُوا بِآياتِنا أُولئِكَ أَصْحابُ النَّارِ خالِدِينَ فِيها وَ بِئْسَ الْمَصِيرُ «10»

ترجمه‌

اين براى آنستكه امر از اين قرار بود كه آمدند آنها را پيغمبرانشان با حجّتهاى روشن پس گفتند آيا انسانى هدايت ميكند ما را پس كافر شدند و رو گرداندند و بى‌نياز گشت خدا و خدا بى‌نياز ستوده است‌

گمان كردند آنانكه كافر شدند كه هرگز برانگيخته نخواهند شد بگو آرى قسم بپروردگارم البته برانگيخته ميشويد پس البتّه خبر داده ميشويد بآنچه كرده‌ايد و اين بر خدا آسان‌

جلد 5 صفحه 214

است‌

پس ايمان آوريد بخدا و پيغمبر او و نورى كه فرستاديم و خدا بآنچه ميكنيد آگاه است‌

روز كه جمع ميكند شما را براى روز اجتماع آن روز مغبون نمودن مردم است يكديگر را و هر كه ايمان آورد بخدا و بجا آورد كار شايسته ميپوشد خدا از او بديهايش را و داخل ميكند او را در بهشتهائى كه جارى است از كنار درختان آنها نهرها جاودانيانند در آنها هميشه اين است كاميابى بزرگ‌

و آنانكه كافر شدند و تكذيب كردند آيت‌هاى ما را آنگروه اهل آتشند جاودانيانند در آن و بد بازگشتگاهى است آن.

تفسير

خداوند بيان فرموده سبب معذب شدن اقوام سابقه را بعذاب دنيا و آخرت باين تقريب كه اين براى آن بود كه پيغمبران آنها از طرف خداوند با معجزات كافيه آمدند نزد آنها و پيغام خدا را بآنها رساندند در اصول دين حق و فروع آن و آنها برسم تعجب گفتند آيا نوع بشر هدايت ميكنند ما را گويا انتظار داشتند ملائكه براى هدايت آنها بيايند پس كافر و رو گردان از قبول حق شدند و خدا هم مستغنى بود از طاعت آنها و براى انتفاع بندگان ارسال رسل فرموده بود يا خدا مستغنى شد با تمام حجّت از الزام آنها بطاعت و در هر حال خداوند بى نياز از همه چيز و همه كس بوده و هست و خواهد بود و ستوده و محمود و سزاوار ستايش است چه ستايش كننده‌ئى باشد چه نباشد ولى بوده و هست و خواهد بود چون تمام موجودات هميشه بر حسب حال و مقال مشغول بحمد و ثناى او ميباشند و يكى از عقائد باطله كفّار كه بيشتر موجب سرپيچى آنها از اطاعت خدا و پيغمبر ميشود آنستكه تصوّر ميكنند بعث و نشورى نيست و از روى تعجّب ميگويند آيا ميشود بعد از مردن و خاك شدن دو مرتبه ما زنده و مبعوث شويم لذا خداوند به پيغمبر خود فرموده كه بآنها بگو بلى قسم بپروردگارم البتّه مبعوث خواهيد شد و پس از آن نامه اعمال شما را بدست شما ميدهند و كاملا بحساب شما ميرسند و جزاى آنرا بشما ميدهند و اين كار كه بعث و نشور و حساب و جزا باشد براى خدا آسان است پس ايمان بياوريد بتوحيد خدا و نبوّت پيغمبر او و ولايت اماميكه منصوب است از طرف خدا براى بيان احكام چون در چند روايت از ائمه اطهار نور در اين آيه‌

جلد 5 صفحه 215

بامير المؤمنين و ائمه اطهار تفسير شده ولى مفسّرين آنرا بقرآن تفسير نموده‌اند و بنظر حقير چون قرآن بضميمه بيان امام روشن ميكند حقائق را اطلاق نور بر هر دو شده و مانعى ندارد و براى آنكه عامّه غافل از اينمعنى بودند در روايات بآن تذكر داده شده است و آگاه بودن خدا از اعمال بندگان محتاج به بيان نيست و اين بعث و حساب و جزا در روزى است كه جمع ميكند خداوند شما مردم را براى روز كه مقدّر شده كه جمع شوند خلق اوّلين و آخرين در آنروز با يكديگر كه روز قيامت است و آنروز روزى است كه مغبون ميكنند بعضى از مردم بعض ديگر را و ممتاز ميشود غابن از مغبون چون در دنيا لذّتهائى است و سختيهائى و در آخرت هم نعمتهائى است و عذابهائى و بعضى از مردم تحصيل مينمايند لذّتهاى دنيا را و اعراض ميكنند از نعيم آخرت و بعضى اقبال مينمايند بنعيم آخرت و اعراض ميكنند از لذات دنيا و آنروز معلوم ميشود كه اينها مغبون نمودند آنها را چون اينها به بهشت ميروند و آنها بجهنّم و نعيم بهشت و عذاب جهنّم قابل مقايسه نيست با لذائذ دنيا و سختيهاى آن و از بعضى روايات استفاده ميشود كه براى هر كس منزلى است در بهشت اگر سعيد باشد و منزلى است در جهنّم اگر شقى باشد و روز قيامت ارائه داده ميشود بسعيد منزل او در جهنّم بر فرض شقاوت براى مزيد تشكّر او و ارائه داده ميشود بشقى منزل او در بهشت بر فرض سعادت براى مزيد حسرت او و معلوم ميشود غابن كه و مغبون كيست چون سعداء منازل خوب اشقياء را گرفته و منازل بدشان را بآنها داده‌اند و آنها بعكس ميباشند و در معانى از امام صادق عليه السّلام نقل نموده كه روز قيامت اهل بهشت اهل جهنّم را مغبون مينمايند و ظاهرا براى بيان اينمعنى است كه خداوند فرموده هر كس ايمان بياورد بخدا و عمل نمايد بدستور پيغمبر و امام خداوند گناهان گذشته او را ميآمرزد و به بهشت ميرود و كاملا كامياب ميگردد و آنكسانيكه انكار نمودند مبدء و معاد را و تكذيب كردند پيغمبر و قرآن و امام را بجهنّم ميروند و مرجع و مئال آنها بسيار بد است و پاره‌اى از اين اخبار در اوائل سوره المؤمنون ذكر شد و اللّه اعلم بحقائق الامور.

يَوم‌َ يَجمَعُكُم‌ لِيَوم‌ِ الجَمع‌ِ ذلِك‌َ يَوم‌ُ التَّغابُن‌ِ وَ مَن‌ يُؤمِن‌ بِاللّه‌ِ وَ يَعمَل‌ صالِحاً يُكَفِّر عَنه‌ُ سَيِّئاتِه‌ِ وَ يُدخِله‌ُ جَنّات‌ٍ تَجرِي‌ مِن‌ تَحتِهَا الأَنهارُ خالِدِين‌َ فِيها أَبَداً ذلِك‌َ الفَوزُ العَظِيم‌ُ «9»

روزي‌ ‌که‌ جمع‌ ميفرمايد ‌شما‌ ‌را‌ ‌براي‌ روزي‌ ‌که‌ بايد جميع‌ جن‌ و انس‌ مجتمع‌ شوند ‌براي‌ حساب‌ و جزاي‌ ‌هر‌ يك‌ داده‌ ميشود ‌اينکه‌ روزي‌ ‌است‌ ‌که‌ تمام‌ اظهار غبن‌ ميكنند و كسي‌ ‌که‌ ايمان‌ بخدا آورده‌ ‌باشد‌ و عمل‌ بصالحات‌ بكند خداوند سيئات‌ ‌او‌ ‌را‌ تكفير ميفرمايد و ‌از‌ ‌بين‌ ميبرد و ‌او‌ ‌را‌ داخل‌ بهشت‌ها ميكند ‌که‌ ‌از‌ زير ‌آنها‌ ‌يعني‌ پاي‌ ‌آنها‌ نهرها جاري‌ ‌است‌ و هميشه‌ ‌در‌ ‌آن‌ بهشت‌ها هستند ابد الاباد ‌اينکه‌ ‌است‌ رستگاري‌ عظيم‌.

يَوم‌َ يَجمَعُكُم‌ لِيَوم‌ِ الجَمع‌ِ ‌که‌ ميفرمايد: لَيَجمَعَنَّكُم‌ إِلي‌ يَوم‌ِ القِيامَةِ لا رَيب‌َ فِيه‌ِ نساء آيه 87، و ميفرمايد: يا مَعشَرَ الجِن‌ِّ وَ الإِنس‌ِ إِن‌ِ استَطَعتُم‌ أَن‌ تَنفُذُوا مِن‌ أَقطارِ السَّماوات‌ِ وَ الأَرض‌ِ فَانفُذُوا لا تَنفُذُون‌َ إِلّا بِسُلطان‌ٍ الرحمن‌ آيه 33 ‌که‌ ‌هر‌ كس‌ بايد بجزاي‌ ‌خود‌

جلد 17 - صفحه 40

برسد و پاي‌ حساب‌ و ميزان‌ بيايد و نامه عملش‌ باز شود و شهود شهادت‌ دهند ‌از‌ اعضاء و جوارح‌ و ملائكه‌ و انبياء و اوصياء و ‌غير‌ اينها.

ذلِك‌َ يَوم‌ُ التَّغابُن‌ِ اهل‌ سعادت‌ اظهار غبن‌ ميكنند ‌که‌ چرا ‌ما بيشتر اعمال‌ صالحه‌ بجا نياورديم‌ و ايمان‌ و اخلاق‌ ‌خود‌ ‌را‌ كاملتر نكرديم‌ ‌تا‌ جزاي‌ بيشتر ‌بما‌ عنايت‌ شود ‌حتي‌ دارد فقرا آرزو ميكنند اي‌ كاش‌ ‌در‌ دنيا احدي‌ يك‌ لقمه ناني‌ ‌ يا ‌ درهمي‌ ‌بما‌ نداده‌ ‌بود‌ ‌تا‌ عوض‌ ‌آن‌ ‌را‌ خداوند عطا فرمايد، و اهل‌ باطل‌ اي‌ كاش‌ ايمان‌ آورده‌ بوديم‌ و عمل‌ صالح‌ ميكرديم‌ ‌تا‌ ‌از‌ عذاب‌ نجات‌ پيدا ميكرديم‌.

وَ مَن‌ يُؤمِن‌ بِاللّه‌ِ ايمان‌ باللّه‌ ايمان‌ بجميع‌ عقائد حقه‌ ‌است‌ بدون‌ انكار ضروريات‌ دين‌ و مذهب‌ و بدعت‌ ‌در‌ دين‌ و توهين‌ بمقدسات‌ دين‌.

وَ يَعمَل‌ صالِحاً همين‌ مقدار ‌که‌ واجبات‌ الهيه‌ ‌را‌ بجا آورد و ‌از‌ كبائر اجتناب‌ كند يُكَفِّر عَنه‌ُ سَيِّئاتِه‌ِ ‌که‌ ميفرمايد: إِن‌ تَجتَنِبُوا كَبائِرَ ما تُنهَون‌َ عَنه‌ُ نُكَفِّر عَنكُم‌ سَيِّئاتِكُم‌ وَ نُدخِلكُم‌ مُدخَلًا كَرِيماً نساء آيه 31.

وَ يُدخِله‌ُ جَنّات‌ٍ تَجرِي‌ مِن‌ تَحتِهَا الأَنهارُ مكرر تفسير ‌شده‌.

خالِدِين‌َ فِيها مسأله‌ خلود ‌از‌ ضروريات‌ دين‌ و نصوص‌ قرآن‌ ‌است‌.

ذلِك‌َ الفَوزُ العَظِيم‌ُ اصلا حقيقت‌ رستگاري‌ و فوز ‌اينکه‌ ‌است‌ زيرا ‌غير‌ ‌از‌ ‌اينکه‌ فاني‌ و دائر و ممزوج‌ ‌با‌ آلام‌ و اسقام‌ ‌است‌.

]

(آیه 9)- روز تغابن و آشکار شدن غبن‌ها در این آیه به توصیف روز قیامت پرداخته، چنین می‌گوید: «این (بعث و نشور و حساب و جزا) در زمانی خواهد بود که همه شما را در آن روز اجتماع [- روز رستاخیز] گردآوری می‌کند» (یوم یجمعکم لیوم الجمع).

یکی از نامهای قیامت «یوم الجمع» است که در آیات قرآن با تعبیرهای مختلف کرارا به آن اشاره شده است، از جمله در آیه 49 و 50 سوره واقعه می‌خوانیم: «بگو: تمام اولین و آخرین در میعاد روز معینی جمع می‌شوند» و از آن به خوبی استفاده می‌شود که رستاخیز همه انسانها در یک روز است.

سپس می‌افزاید: «آن روز روز تغابن است» (ذلک یوم التغابن).

ج5، ص202

روزی است که «غابن» (برنده) و «مغبون» (بازنده) شناخته می‌شوند، روزی که روشن می‌شود چه کسانی در تجارت خود در عالم دنیا گرفتار غبن و خسارت و پشیمانی شده‌اند؟

به این ترتیب یکی دیگر از نامهای قیامت «یوم التّغابن» روز ظهور غبن‌هاست.

سپس به بیان حال مؤمنان در آن روز پرداخته، می‌افزاید: «و هر کس به خدا ایمان بیاورد و عمل صالح انجام دهد، گناهان او را می‌بخشد و او را در باغهائی از بهشت که نهرها از زیر درختانش جاری است وارد می‌کند، جاودانه در آن می‌مانند و این پیروزی بزرگی است» (و من یؤمن بالله و یعمل صالحا یکفر عنه سیئاته و یدخله جنات تجری من تحتها الانهار خالدین فیها ابدا ذلک الفوز العظیم).

به این ترتیب هنگامی که دو شرط اصلی، یعنی ایمان و عمل صالح حاصل شود، این مواهب عظیم پشت سر آن خواهد بود.